تبعات اجتماعی اصلاح قیمت حامل‌های انرژی

جامعه­‌ی ایران ساختار اجتماعی پیچیده­‌ای­ دارد و به علت فقر سرمایه اجتماعی، عکس­‌العمل جامعه در برابر اصلاحات ساختاری در حوزه­‌های اقتصادی به‌آسانی پیش‌بینی‌پذیر نیست. گزاف نیست اگر بگوییم اصلاح قیمت حامل‌های انرژی یکی از بزرگ‌ترین اصلاحات اقتصادی کشور است و به‌طور یقین تأثیراتی وسیع بر بخش‌های سیاسی و اجتماعی کشور خواهد داشت. بر این اساس مرکز بررسی‌های استراتژیک در تاریخ ۱۳۹۸.۰۵.۱۵ نشستی تخصصی پیرامون «بررسی تبعات اجتماعی اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و راه‌­های کاهش تنش میان مردم و دولت» برگزار کرد. گزارش پیش رو جمع‌بندی نکات مطرح‌شده در نشست مذکور است:

1. اجماع میان مسئولان و نخبگان؛ اجماع میان مسئولان و نخبگان، تضمین­‌کننده انتخاب صحیح و موفقیت طرح است. پس لازم است میان مسئولان حاکمیتی و جامعه نخبگان بر سر چگونگی این اصلاحات توافق حاصل گردد. تا در صورت داشتن تبعات منفی در سطوح اقتصادی و سیاسی، سرمایه اجتماعی دولت کاهش پیدا نکند.
2. آغاز اصلاحات ساختاری همه‌جانبه؛ ایران نیاز به اصلاحات ساختاری همه­‌جانبه­‌ی اقتصادی مانند اصلاح نظام بانکی، مالیاتی و ... دارد و تنها اصلاح نظام یارانه­ حامل­‌های انرژی نمی­‌تواند برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور کافی باشد. بنابراین دولت در وهله اول باید توان پاسخ‌گویی به این سؤال جامعه را داشته باشد که چرا می‌خواهد اصلاحات ساختاری را از حامل‌های انرژی شروع کند و از تأثیرات مثبت این اصلاح بر دیگر حوزه­‌های اقتصادی با مردم سخن گوید و درنهایت یادآور شود که اصلاحات دیگر حوزه‌های اقتصادی نیز با جدیت در دستور کار دولت است.
3. لزوم گفتگو با مردم؛ لازم است قبل از اجرای هر طرحی پیرامون اصلاح یارانه­ حامل‌های انرژی، طرح مسئله­‌ای از طرف دولت برای مردم دراین‌باره صورت گیرد و دولت به تبیین طرح مد نظر خود بپردازد. باید اهداف چندجانبه این اصلاحات از قبیل استفاده بهینه از فرآورده­‌های انرژی سوخت­‌های فسیلی، افزایش بهره­‌وری و رقابت­‌پذیری صنایع تولیدی و خدماتی، افزایش منابع در اختیار دولت برای انجام وظایف اساسی همچون تأمین زیرساخت­‌ها و کالاهای عمومی، حفظ محیط‌زیست، افزایش رفاه خانوار و کاهش انگیزه­‌های قاچاق سوخت برای مردم تشریح شود.
4. افزایش سرمایه اجتماعی؛ همچنین ضروری است دولت به سراغ افزایش سرمایه اجتماعی رود به این صورت که مخالفان و ذی‌نفعان عدم اجرای طرح‌های مربوط به اصلاح یارانه حامل‌های انرژی را به مردم معرفی کند و از آن‌ها بخواهد دلایل عدم موافقت خود را در جامعه مطرح کنند. پس به این صورت منافع مشروع و نامشروع حاصل از یارانه حامل‌های انرژی تفکیک و به مردم معرفی ‌شود. به‌علاوه در طی گفتگو و تعامل با جامعه نه‌تنها زمان کافی برای اقدام در اختیار دولت قرار می‌گیرد بلکه طرحی با کمترین تبعات اجتماعی از دل گفتگو با مردم انتخاب خواهد شد. تنها در این صورت است که دولت حداقل هزینه تبعات اجتماعی را می‌پردازد. البته لازم به ذکر است که دولت باید آمادگی پذیرش سطحی از بی‌ثباتی بعد از اصلاح قیمتی حامل‌های انرژی را داشته باشد.
5. دستاورد ملموس برای مردم؛ دولت برای اجرای چنین اصلاحاتی نیاز دارد در ابتدا سرمایه اجتماعی خود و اعتماد مردم را بالا برد. مردم باید احساس کنند که گیرنده اصلی عواید اصلاح یارانه حامل‌های انرژی هستند و این اصلاحات به افزایش رفاه آن‌ها ختم خواهد شد. تنها در این صورت است که دولت می‌تواند مردم را با خود برای شروع این اصلاحات همراه کند.
6. شفافیت؛ طرح انتخابی دولت برای اصلاح قیمت حامل‌های انرژی باید با کاهش حداکثری مداخله دولت در نظام قیمت­‌گذاری بازار حامل­‌های انرژی همراه باشد. همچنین باید عواید حاصل از آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی به‌صورت روشن برای مردم مشخص باشد که صرف چه چیزی خواهد شد.