مولفه‌های احتمالی دکترین جو بایدن در قبال ایران

در صورت پیروزی «جو بایدن» در انتخابات نوامبر 2020، سیاست خارجی او بسیار برای نظام بین الملل حائز اهمیت است چرا که آمریکای دوران ترامپ شاهد سیاست خارجی بود که نه تنها با رهیافت دموکرات‌ها متفاوت بود بلکه با رویکرد داخلی و خارجی نو‌محافظه‌کارانی نظیر جرج بوش نیز تفاوتی اساسی داشت. پرسش اساسی که در صورت راهیابی بایدن به کاخ سفید مطرح می‌شود این است که دکترین بایدن تا چه اندازه‌ای به رویکرد فشار حداکثری دولت ترامپ نزدیک خواهد بود؟ به بیان بهتر، آیا در دکترین بایدن گزینه تحریم‌ها وجود خواهد داشت؟ آیا در دکترین او تحریم‌ها حذف خواهد شد یا به طور محسوسی کاهش خواهد یافت؟ در چه شرایطی بایدن می‌پذیرد که تحریم‌ها علیه ایران را بردارد؟ چه عواملی بر تصمیم دولت بایدن برای ادامه یا حذف تحریم‌ها تاثیر خواهد گذاشت؟ آیا به طور کلی دکترین بایدن همان دکترین اوباماست یا به شکلی جزئی یا کلی با دکترین رئیس سابق بایدن تفاوت دارد؟ به نظر می‌رسد که پاسخ به این پرسش‌ها بستگی زیادی به روند تحولات در روابط بین ایران و ایالات‌متحده در ماه‌های آتی دارد. برای واکاوی دکترین بایدن چاره‌ای جز تحلیل دیدگاه‌های بایدن در زمانی که معاون اوباما بود وجود ندارد.

بدیهی است که بایدن به عنوان یکی از طراحان برجام در دولت اوباما، مخالف خروج ایالات‌متحده از این توافق چند‌جانبه بوده است و در کارزارهای انتخاباتی خود وعده بازگشت آمریکا به این توافق را داده است. با این وجود او در قبال تعلیق یا لغو تحریم‌ها مواضع متناقضی را اتخاذ کرده است. او از یک سو خواستار کاهش تحریم‌ها علیه ایران به دلیل کمک به مبارزه با کرونا شده است و از سوی دیگر در یک مصاحبه تلویزیونی از جواب صریح به سوالی درباره لغو کامل تحریم در صورت ورود به کاخ‌سفید خودداری کرده است. او با صدور یک بیانیه خواستار لغو تحریم‌ها علیه ایران شد. او در بیانیه‌اش چنین متذکر شد:« دولت ترامپ باید اقدامات فوری برای رسیدگی به این مشکل و کانال‌های ساده برای بانکداری و کمک‌های بهداشت عمومی از کشورهای دیگر در پاسخ به وضعیت اضطراری برای بهداشت در ایران اتخاذ کند. مراحل خاص باید شامل موارد زیر باشد: صدور مجوزهای گسترده به شرکت‌های داروسازی و تجهیزات پزشکی؛ ایجاد کانال اختصاصی برای بانک‌های بین‌المللی، شرکت‌های حمل و نقل، بیمه گذاران و سایر شرکت‌های خدماتی برای کمک به ایرانیان در دسترسی به درمان‌های پزشکی نجات‌بخش. دستورالعمل تحریم‌های جدید برای این گروه‌ها و سازمان‌های بین المللی صادر کند تا روشن شود آنها چگونه می‌توانند بدون ترس از مجازات، فوری و به طور مستقیم و قانونی به تراژدی ایران پاسخ دهند». در همین راستا بایدن از دولت ترامپ به سبب نادیده‌انگاری دیپلماسی در قبال ایران انتقاد کرده است. در واقع او به کارگیری دیپلماسی برای کاهش تنش در خاورمیانه و تنگه هرمز را ضروری ارزیابی می‌کند. از آنجایی که بایدن اجرای سیاست خارجی را منوط به «گسترش منطقی روابط شخصی» می‌داند، می‌توان امیدوار بود که در صورت پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری راهی برای تغییر مسیر ایالات‌متحده در قبال ایران مهیا شود.

به طور کلی دموکرات‌ها خواهان بازگشت آمریکا به توافق هستند اما چنین اقدامی چندان ساده نخواهد بود و با موانع عمده روبرو خواهد شد چرا که با آغاز تحریم‌ها، ایران از مفاد برجام فاصله گرفته است و ممکن است تا پایان دوره ریاست‌جموری ترامپ، ایران برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را بیش از پیش گسترش دهد. حتی ممکن است تا نوامبر 2020 دیگر برجام از بین رفته باشد، ضربه‌های تحریم‌های آمریکا به ایران تشدید شود و در نتیجه انگیزه ایران برای پایبندی به برجام کمتر شود، و در نهایت احتمال دارد افرادی در مجلس و نهاد ریاست جمهوری مستقر شوند که منتقد جدی برجام بوده و از مخالفان جدی مذاکره دوباره با آمریکا باشند. در چنین شرایطی درگیری نظامی بین ایران و ایالات‌متحده دور از چشم‌انداز نیست. دموکرات‌ها با این چالش‌ها آشنا هستند اما هنوز امیدوارند که بتوانند در صورت راهیابی به کاخ سفید میراث اوباما را زنده کنند.

جو بایدن در سال 2013 گفته بود که ایالات‌متحده قصد پیشگیری (Prevent) و نه مهار (Containment) ایران را دارد. در سیاست پیشگیری بدان معناست که اگر ایالات متحده اطمینان پیدا کند که ایران یک تهدید قریب‌الوقوع نیست اما ممکن است تهدید بالقوه آن به یک تهدید بالفعل تبدیل شود، سعی خواهد کرد از طریق ابزار نظامی تهدید موجود را خنثی کند. اما در سیاست مهار ایالات متحده باید به تقویت نظامی و اقتصادی متحدین منطقه‌ای خود بپردازد تا آنها مانند سدی علیه کشور هدف عمل کنند و جلوی نفوذ آن را بگیرند. در واقع در سیاست پیشگیری ایالات‌متحده بیشتر اتکا به توان نظامی خود دارد و درصدد است تا از دستیابی کشور هدف به یک توانایی خاص جلوگیری کند. بنابراین می‌توان انتظار داشت که ایالات‌متحده‌ تحت ریاست جمهوری بایدن خود را متعهد به عدم دستیابی ایران به توانایی هسته‌ای بداند. با این وجود، بایدن اقدام نظامی علیه ایران را سیاست بدی می‌داند اما به نظر می‌رسد در صورت نیاز با آن مخالف نباشد. با این وجود، محافل سیاسی در آمریکا، بایدن را یک واقع‌گرا مانند «برنت اسکوکرافت»، مشاور امنیت ملی جرج واکر بوش، می‌دانند که شرط بهره‌گیری از قدرت نظامی آمریکا را ارزیابی دقیق و صحیح منافع استراتژیک آمریکا می‌داند و بر این امر تاکید دارد که در صورت یک اقدام نظامی، گام دوم، سوم و چهارم چه می‌تواند باشد. با این حال مخالفان بایدن ادعا می‌کنند که سیاست خارجی بایدن در قبال ایران، سبب تسلیم آمریکا در برابر این کشور می‌شود و به احساسات ضدآمریکایی نخبگان انقلابی ایران شدت می‌بخشد.

جو بایدن در پاسخ به این سوال که ایالات متحده در صورت حمله نظامی اسراییل به تاسیسات هسته‌ای ایران چگونه واکنش نشان خواهد داد؟ خاطرنشان کرد که ایالات‌متحده نمی‌تواند به حاکمیت دیگری دیکته کند که چه کاری می توانند و چه کاری نمی‌توانند انجام دهند در زمانی که موجودیت و بقای آنها مورد تهدید واقع شده است. این گفته بازتاب دهنده پشتیبانی فراحزبی از اسراییل در نظام سیاسی ایالات‌متحده است و بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که بایدن در صورت دستیابی به مقام ریاست جمهوری الزاماً به دنبال کاستن از شدت تحریم‌ها و فشارهای سیاسی علیه ایران باشد.

در پایان باید در نظر داشت که برای تحلیل دکترین احتمالی بایدن در قبال ایران توجه به نکات زیر ضروری است:

1. شکل و محتوای دکترین بایدن در قبال ایران بستگی زیادی به روند تحولات روابط ایران و آمریکا تا انتخابات ماه نوامبر دارد.

2. سیاست تحریم علیه ایران به طور کلی حفظ خواهد شد. در صورت مذاکره و بازگشت کامل ایران به مفاد برجام برخی از تحریم ها تعلیق خواهد شد.

3. رابطه حزب دموکرات با لابی های یهودی در آمریکا بسیار قوی است پس باید انتظار داشت که حمایت آمریکا از اسراییل در برابر ایران با شدت ادامه داشته باشد.

4. در ظاهر بایدن بر گزینه نظامی علیه ایران تاکید کمترین خواهد داشت و شاید مانند ترامپ به دنبال مهار منطقه ای ایران نباشد.

5. از آنجایی که تفکر بایدن به طیف «بین‌الملل‌گرایان لیبرال» نزدیک است، در نتیجه او بر ضرورت همکاری با متحدین و شرکای جهانی آمریکا تاکید می‌ورزد. بنابراین به نظر می‌رسد بایدن با پیگیری سیاست چندجانبه گرایی احتمالا اروپا و حتی چین و روسیه را با سیاست آمریکا در قبال ایران همراه خواهد کرد. هر چند این امر درباره روسیه و چین سخت اجرایی خواهد شد.

منابع