اس ۴۰۰: افزایش قدرت ترکیه، افزایش تنش با امریکا

مقدمه

اساسا هر کشور عضو ناتو خود می‌تواند تصمیم بگیرد که چه تجهیزاتی را بخرد اما خرید سامانه پدافند موشکی اس۴۰۰ روسیه توسط ترکیه به یک چالش جدی میان ترکیه و متحد این کشور یعنی ایالات متحده، در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی)ناتو( تبدیل شده است. ترکیه با توجه به ناامنی در مرزهای خود (عراق و سوریه) و عدم حمایت از سوی متحدانش در ناتو پیشنهاد روسیه در زمینه خرید اس 400 را مورد توجه قرار داد که این امر تنش با امریکا را افزایش داد، ترکیه با دریافت این سامانه اکنون از جانب امریکا تحت فشار قرار گرفته است. ایالات متحده در پاسخ به خرید اس 400 ترکیه از روسیه، این کشور را از برنامه جنگنده های اف 35 حذف نمود. این خرید با مخالفت پنتاگون و هشدارهای پی در پی واشنگتن روبرو بود که اگر ترکیه سیستم روسی را دریافت کند تحریم های اقتصادی و حذف از شرکت در برنامه های نظامی آمریکا در مورد ترکیه اجرایی می­شود.

در این راستا این سوال مطرح می­شود که با توجه به اهمیت این سامانه دفاعی برای ترکیه و از طرفی فشارهای امریکا بر این کشور تا چه اندازه روابط دو کشور را می­تواند تحت تاثیر قرار بدهد و چرا ترکیه با آگاهی از تحریم­های امریکا در شرایط اقتصادی کنونی هم­چنان بر داشتن این سامانه پافشاری می کند؟

اس 400

اس­400 به روزترین تکنولوژی نظامی با توانایی­های بسیار بالا ­می­باشد، این سامانه می­تواند هدف را تا 600 کیلومتری مشخص کند، در فاصله 60 کیلومتری هدف­های بالستیک را مشخص می­کند، در 400 کیلومتری هدف­های ایرودینامیک و همچنین توان نشان گرفتن اهداف ده متر پایین تر را نیز دارا می­باشد که در مقایسه با پاتریوت­های امریکا توان بسیار بالایی دارد. پاتریوت­ها اهداف حداقل 60 متر بالاتر را می­توانند مورد اصابت قرار بدهند.(1) برخی تحلیلگران نظامی معتقدند که سامانه موشکی اس 400 خریداری شده ترکیه می تواند یک پیام سیاسی داشته باشد و آن عدم اعتماد "آنکارا" به کشورهای غربی است. زیرا ترکیه علیرغم هشدارهای کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی و آمریکا مبادرت به خرید این سیستم کرده است. می­توان گفت؛ خرید سامانه موشکی اس 400 بدان معناست که ترکیه به وعده های آمریکا پیرامون انتقال تکنولوژی سامانه های دفاع موشکی آمریکایی همچون پاتریوت اطمینان ندارد و به همین جهت اقدام به خرید سامانه موشکی اس 400 از روسیه کرده است. اما روسیه ساز و کار ساخت و انتقال تکنولوژی سامانه اس 400 را در اختیار ترکیه قرار می­دهد همین موضوع "آنکارا" را برای خرید این سیستم روسی مصمم­ کرد. (2) مشابه آمریکایی سامانه اس-400، پاتریوت نام دارد. برتری سامانه اس400 نسبت به آن، اهمیت بسیار زیادی دارد. این که ترکیه به عنوان یک کشور عضو سازمان ناتو، پدافند هوایی روسیه را برای دفاع هوایی و موشکی خود ترجیح داده است، به این معنی است که روسیه از نظر فناوری و برتری در این زمینه از آمریکا پیشی گرفته است.

اهمیت اس 400 برای ترکیه

ترکیه انگیزه ها و دلایل مختلفی دارد:

1-توافق برای خرید این سامانه تا کنون در ارتقای مناسبات روسیه و ترکیه موثر بوده است. ترکیه با روسیه منافع ژئوپلتیکی دائمی دارد و نمی‌تواند آنرا نادیده بگیرد. همچنین ترکیه توانست با جلب نظر روسیه چند عملیات مهم در شمال سوریه در مناطق عفرین و منبج و جرابلس انجام دهد که این عملیات ها برای منافع ترکیه در شرایط عدم همراهی و حتی مخالفت غرب و ناتو جنبه استراتژیک داشت.

2- ضعف رهبران عرب در برابر آمریکا و باج دادن آنها برای پر کردن جیب شرکتهای آمریکایی با خرید تسلیحات باعث تحقیر آنها توسط ترامپ و بازخورد منفی آن در افکار عمومی کشورهای اسلامی و عربی منطقه شده است. اما اردوغان با مقاومت در برابر این فشارها به دنبال حفظ شخصیت کاریزماتیک خود به عنوان مهمترین چهره حزب عدالت و توسعه و همچنین افکار عمومی منطقه می‌باشد.

3-آمریکا همواره از تحویل سامانه های پاتریوت به ترکیه خودداری می­کرد اما اردوغان با این اقدام باعث ایجاد سیاست موازنه مثبت و رقابت بین روسیه و آمریکا برای جلب نظر به­سوی ترکیه شد تا جایی که آمریکا در ماههای گذشته پیشنهاد فروش سامانه پاتریوت را به ترکیه داد و «مولود چاوش اوغلو» وزیر خارجه ترکیه اواسط اسفند ماه گذشته از توافق برای خرید پاتریوت خبرداد

با این حال ترکیه به تعهدات غرب اطمینان چندانی ندارد به عنوان مثال مواضع مشکوک آمریکا در جدال بین اردوغان و عبدالله گولن، شخص شماره یک کودتای 2016 ترکیه که در ایالت پنسیلوانیای آمریکا زندگی می­کند همچنین ترکیه در مناطق حساس سوریه به متحدین کلیدی خود در ناتو اعتماد ندارد مانند حضور نیروهای فرانسوی و آمریکایی در منبج سوریه پس از عملیات ترکیه در عفرین که پیامی هشدار دهنده برای ترکیه بود.

از طرف دیگر احتمال تروریستی اعلام نمودن اخوان المسلمین توسط آمریکا به این بی اعتمادی و تیره شدن روابط دامن میزند؛ بنابراین ترکیه با تجهیز خود به اس 400 تلاش می­کند این عدم اطمینان را جبران کند.

4- ساختارمنطقه خاورمیانه براساس توازن قواست. با خرید اس 400 توسط عربستان و تجهیزسیستم گنبد آهنین رژیم صهیونیستی به سامانه های موشکی آمریکایی، ترکیه نیز برای حفظ توازن قوا خود را ناچار به تقویت سامانه های دفاعی خود با اس 400 می­بیند.

5- سامانه اس 400 برای ترکیه مقرون به صرفه تر است؛ هزینه تحویل آن به ترکیه دو نیم میلیارد دلار است که یک میلیارد دلار از سامانه پاتریوت ارزان تر است و از طرف دیگر طبق توافق ترکیه و روسیه، بهای آن نباید با دلار پرداخت شود همچنین ترکیه می­تواند بهای آن را پس از تحویل پرداخت کند. ضمن آن­که روسیه در بحث تکنیک و ساخت آن نیز با ترکیه همکاری خواهد کرد (3)

چرایی مخالفت آمریکا با خرید اس 400

آمریکا و ناتو به دلایل مختلفی مخالف مجهز شدن ترکیه به اس 400 هستند. خرید تسلیحات نظامی سنگین مثل سامانه های دفاع موشکی باعث می­شود تا ترکیه روابط راهبردی خود با روسیه را در سالهای آینده براساس این تجهیزات تنظیم و تقویت کند و این مساله ممکن است هم­زمان باعث کاهش روابط راهبردی ترکیه با آمریکا شود بنابراین واشنگتن نزدیک شدن بیش از حد ترکیه به روسیه را مخالف منافع خود می­داند.

آمریکا همواره به دنبال برتری نظامی اسرائیل نسبت به سایر کشورهای خاورمیانه است و مجهز شدن ترکیه به اس 400 برخلاف برتری اسرائیل ارزیابی می­کند همچنین با خرید اس 400 وابستگی های نظامی ترکیه به خرید تجهیزات نظامی آمریکا کاهش پیدا می­کند و این منجر به کاهش نفوذ یک طرفه و روابط نامتقارن واشنگتن و ترکیه می­شود.

آمریکایی ها معتقدند با خرید اس 400 توسط ترکیه اطلاعات طبقه بندی شده برخی رادار گریزها مانند اف 35 برای روسیه فاش می شود اما ترکیه در مقابل اعلام نموده که یونان عضو دیگر ناتو با داشتن اس 300 مشکلی برای ناتو ایجاد ننموده است.

اما باید اذعان کرد یکی از مهمترین دلایل مخالت آمریکا آسیب زیادی است که به صادرات صنایع نظامی آمریکا وارد می­شود، زیرا با خرید اس 400 عملاجنگنده های اف 15 و اف 16 دراطراف این سامانه ها بی مصرف خواهند شد و رقابت برای خرید اس 400 در خاورمیانه و شمال آفریقا گسترش پیدا خواهد کرد. کشورهایی مثل یونان، مراکش و الجزایر ناچار به تغییر تجهیزات نظامی خود می­شوند که این باعث افت شدید تقاضا برای جنگنده های اف 15 و اف 16 می شود. چون تنها اف 35 جنگنده قابل استفاده می­شود و آمریکا نیز در فروش آن دچار محدودیتهای امنیتی است. بنابراین ممکن است بسیاری از کشورهای خریدار سابق برای جبران نقض جنگنده های آمریکایی تصمیم به تقویت موشکی خود با سامانه های اس 400 بگیرند. بنابراین اقدام ترکیه برای آمریکا بسیار حساس و نگران کننده است.(4)

اکنون ایالات متحده و سایر شرکای برنامه اف 35 در تصمیم مربوط به تعلیق ترکیه از این برنامه و روند حذف کامل این کشور از برنامه جنگنده های اف 35 اتفاق نظر دارند. ترکیه بیش از 900 قطعه از جنگنده اف 35 را تولید می کند و با حذف ترکیه از این برنامه، چرخه تولید تجهیزات مورد نیاز اف 35 به سایر کارخانه ها که عمدتا در خاک آمریکا است، منتقل خواهد شد. ترکیه قطعا فرصت های شغلی زیادی را از دست خواهد داد و با این تصمیم از فرصت های اقتصادی زیادی در آینده محروم خواهد شد. لذا در همین راستا وزارت خارجه ترکیه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: "از آمریکا می خواهیم تا در این اشتباه تجدیدنظر کند چرا که این تصمیم می تواند به ضرر روابط راهبردی دو کشور باشد".

اهداف روسیه از فروش اس400 به ترکیه

تحویل سامانه دفاع موشکی اس 400 به آنکارا، به طرز قابل توجهی تنش های موجود میان ترکیه و امریکا را تشدید کرده است؛ فرصتی که برای روسیه بسیار مهم است. از نظر کرملین، خرید سامانه اس 400 رویدادی موقت نیست، بلکه پایه ای است برای بازسازی روابط تاریخی ای که با آمدن غربی ها و هم چنین برخی سیاست های داخلی ترکیه تضعیف شده بود. در همین رابطه ئونید اسلوتسکی رئیس کمیته امور خارجی دومای روسیه در مصاحبه با شبکه تلویزیونی راشا تودی گفت؛ «صادرات اس 400 به ترکیه نخستین شلیک روسیه در منطقه بوده و مسکو به صادرات و فروش جنگ افزارهای خود به منطقه خاورمیانه ادامه خواهد داد، ترکیه اولین نشانه است. سامانه اس 400 و سیستم های تسلیحاتی پیشرفته تر روسیه قطعا در منطقه ظاهر خواهند شد. ما با هم همکاری نزدیک خواهیم کرد و حجم این همکاری بسیار بزرگ خواهد بود. مطمئن هستم ما می بایست این گونه همکاری ها را به هر طریق ممکن افزایش دهیم». (5) گزارش های اولیه درباره مذاکرات روسیه و ترکیه برای خرید سامانه اس 400 در نوامبر 2016 به بیرون درز کرد. در نهایت ترکیه در دسامبر سال 2017 قرادادی به ارزش 2.5 میلیارد دلار برای خرید چهار واحد از سامانه‌های پدافند هوایی اس 400 با روسیه منعقد کرد. بخشی از این قرارداد به صورت نقدی از سوی ترکیه پرداخت شد و باقی آن به صورت گرفتن وام از دولت روسیه تامین شد. این معامله بزرگترین قراداد تسلیحاتی بین مسکو و آنکارا از سال 2008 به این­طرف می باشد. این معامله نشان دهنده توسعه همکاری های استراتژیک روسیه و ترکیه پس از تنش های شدید میان دو کشور در اواخر سال 2015 میلادی و پس از اسقاط یک هواپیمای جنگی روسی از سوی ترکیه که در حال ماموریت در سوریه بود می باشد. مقامات واشنگتن و ناتو طی چند ماه اخیر مکرراً اعلام کردند که تجهیزات نظامی ساخت روسیه با سیستم‌های ناتو هماهنگی نداشته و تحویل موشک‌های اس400 به ترکیه، به تحریم‌های قابل توجهی علیه آنکارا منجر خواهد شد. علاوه بر این، این سامانه روسی می تواند یک خطر امنیتی درباره جمع آوری و انتقال اطلاعات پیرامون جنگنده های پیشرفته اف 35 باشد. از این رو در مقر ناتو در بروکسل اعلام شد که نگرانی‌های عمیقی در رابطه با تحویل موشک‌های اس 400 به ترکیه بوجود آمده است. دفتر مطبوعاتی ناتو اعلام کرد، همانطور که "ینس استولتنبرگ" دبیر کل این سازمان پیشتر گفته، اعضای ناتو این حق را دارند که به طور مستقل درباره استفاده از انواع تسلیحات نظامی تصمیم‌گیری کنند ولی سامانه‌های موشکی روسیه با سامانه‌های سپر ضد موشکی ناتو هماهنگی و هم‌گرایی نداشته و این مسئله یک مشکل جدی بشمار می رود. "واسیلی کاشین" کارشناس ارشد مدرسه اقتصاد دانشگاه دولتی مسکو نیز در گفت‌وگویی گفت: «اگر کشوری متحد آمریکا نباشد، اصلاً نمی تواند جنگنده‌های اف-35 را خریداری کند و به محض اینکه کشوری روابطش با واشنگتن تیره شود، این هواپیماها به امریکا بازگردانده می‌شوند. سیستم جنگنده‌های اف-35 فناوری­ای دارد که به فروشنده اجازه می دهد تا اطلاعات مربوط به وضعیت هواپیما، تعداد و مدت پروازهای آنها را ارسال می کند. بدین ترتیب اگر ترکیه در هر صورت این جنگنده‌ها را دریافت کند، عملاً به آمریکا وابسته خواهد بود». اکنون امریکا ترکیه را از این برنامه حذف نموده است. معمولا معاملات تسلیحاتی روسیه و مفاد قراردادی آن به شدت محرمانه هستند. اما در این مورد به نظر می رسد دو طرف به طور عمدی جزئیات تحویل این سامانه موشکی از زمان بارگیری در روسیه تا تخلیه در ترکیه را با انتشار فیلم و عکس اطلاع رسانی می کنند. واحدهای سامانه اس 400 شامل چندین کامیون سنگین، حمل کننده های ویژه، رادارهای مختلف، تجهیزات، موشک ها، پرتاب کننده ها و لوازم دیگر است. اما با توجه به کوچک بودن هواپیماهای انتقال دهنده، این سامانه طی چند روز ارسال شد و هر دفعه آن به طور جداگانه اطلاع رسانی شد. انتقال این سامانه طی یک هفته و چهارده محموله هوایی ارسال شد تا هم در زمان انتقال آن تسریع صورت پذیرد و هم این که واشنگتن در لحظات آخر نتواند جلوی این معامله را بگیرد. طبیعتا ارسال سامانه اس 400 به شیوه سنتی ارزان تر و سریع تر می توانست باشد. در روش سنتی این سامانه با قطار به بندر دریای سیاه منتقل می شد و سپس با یک محموله و از طریق کشتی به طور مخفی و مستقیم به ترکیه ارسال می شد. اما به نظر می رسد مسکو قصد داشت تا حداکثر تبلیغات را پیرامون این معامله انجام دهد و از این طریق بتواند با تحریک واشنگتن شدیدترین تنش و اختلاف را میان اعضای ناتو ایجاد کند. تولید یک واحد کامل سامانه اس 400 به طور معمول نیاز به حدود 24 ماه از ابتدا تا انتها دارد. اما به گفته مدیرعامل شرکت فروشنده این سامانه، معامله اس 400 با ترکیه سبب جا به جا شدن این رکورد شد. معاون وزیر دفاع روسیه نیز اعلام کرد که تحویل تمامی اجزای سامانه اس 400 به ترکیه در سال 2019 تکمیل خواهد شد؛ هر چند آموزش نیروهای ترکیه برای استفاده از این سامانه به زمان بیشتری نیاز دارد (6)

نتیجه

ترکیه به علت موقعیت و شرایط خاص خود نقش حلقه اتصال مواصلاتی را در ابعاد ارتباطات زمینی، دریایی و هوایی بین دو قاره اروپا و آسیا را بازی می‌­کند و در بعد نظامی نیز از موقعیت ممتازی برای کنترل مناطق هم‌جوار در شمال دریای سیاه، منطقه قفقاز، کشور بزرگ ایران و عراق و غرب آسیا برخوردار است.

از سوی دیگر، نحوه گسترش تأسیسات نظامی، ترکیب و استقرار پایگاه‌های هوایی، دریایی و موقعیت نظامی سواحل آن کشور در دریای سیاه، اژه و مدیترانه و تسلط بر دو گذرگاه استراتژیک داردانل و بسفر ارزش نظامی خاصی به این کشور بخشیده است. ترکیه همیشه گرایش شدیدی به غرب داشته و عضویت در ناتو یکی از نشانه­های بارز آن بوده است. روابط ترکیه با ناتو و آمریکا نیز در طول این سالیان تقریباً خوب بوده و آمریکا همیشه در راستای تقویت روزافزون ترکیه اقدامات فراوانی انجام داده و به‌جز سال ۱۹۷۴ که با اشغال قبرس شمالی توسط ترکیه روابط دوطرفه به سردی می‌گراید، تقریباً همکاری‌های دو کشور بسیار خوب ارزیابی می‌شده است. اما اردوغان با تلاش برای دست‌یابی به سلاح‌های اس ۴۰۰ روسی و مدیریت دانش آن تلاش می‌نماید تا از سیطره ارتش ایالات‌متحده آمریکا خارج‌ شده و خود را تقریباً در حالت بالانس میان غرب و شرق قرار دهد. به‌عبارت‌دیگر ترکیه با تلاش برای تهیه اس ۴۰۰ و نزدیکی به روسیه و در مراحل بعدی به چین قصد دارد تکیه‌گاهی مطمئن‌تر برای خود دست‌وپا کند و از نفوذ ناتوی آمریکایی بر ارتش خود بکاهد.

باید گفت روسیه نیز هر کاری انجام می­دهد تا معامله اش با ترکیه تحت فشارهای واشنگتن لغو نشود. حتی احتمال آن می رود که روسیه سامانه ای که به طور اختصاصی برای نیروهای دفاع هوایی خود طراحی کرده است را در اختیار ترکیه قرار دهد. در واقع ارزش اصلی معامله سامانه موشکی اس 400 برای پوتین تقویت همکاری میان روسیه و ترکیه نیست بلکه افزایش تنش میان آنکارا و واشنگتن است. یک روز پس از حذف شدن ترکیه از برنامه تولید اف-35، روسیه اعلام کرد برای مذاکره درباره فروش جنگنده‌های پیشرفته سوخو-35 به ترکیه آمادگی دارد. اقدامی که می تواند به فاصله بیشتر آنکارا از واشنگتن منجر شود.

منابع

1. https://www.yenisafak.com/dunya/turkiye-neden-s-400-3450383/ Türkiye neden S-400 aldı?
2. https://www.yjc.ir/fa/news/6243310/25-06-1396
3 http://alwaght.com/fa/News/153945/13-02-1398
4. https://www.islamtimes.org/fa/article/792354AF/15.02.1398
5. https://tn.ai/2053972
6. https://www.militarynews.ru/story.asp?rid=1&nid=512835