شورای امور بین‌الملل روسیه در مطلبی به بررسی سیاست خارجی هند در قبال جنگ اوکراین و فواید آن برای دهلی نو پرداخته است.(1)
مقدمه
سیاست عملگرایانه و بی‌طرفی اصولی هند در قبال درگیری اوکراین، عامل ظهور آن به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی است. دهلی نو با این رویکرد، از هیچ یک از طرفینِ آنچه که به جنگ نیابتی روسیه و ناتو در یکی از جمهوری‌های شوروی سابق تبدیل شده است، نه حمایت می‌کند و نه با آن مخالفت می‌کند. در عمل، این امر باعث شده است که روابط اقتصادی با روسیه به موازات حفظ روابط نظامی با آمریکا و در عین حال، ارائه کمک‌های بشردوستانه به اوکراین، به طور جامع گسترش یابد. نتیجه آنکه، اقدام متوازن هند، به تبدیل شدن این کشور به یک قدرت موثر در آنچه می توان آن را به عنوان جنگ سرد جدید توصیف کرد، منجر شد.
جنگ اوکراین: جنگ نیابتی در جنگ سرد
جنگ اوکراین، رقابت جهانی میان آنچه جبهه غرب به رهبری آمریکا در مقابل اکثریت جهانی به رهبری بریکس و سازمان همکاری شانگهای بر سر مسیر تحول نظم جهانی است. آمریکا می خواهد دارایی‌های تک قطبی را در مواجهه با فرآیند تغییر پارادایم گسترده ای که در سراسر جهان در حال آشکار شدن است، حفظ کند، در حالی که اکثریت جهانی، اصلاح روابط بین الملل را در نظر دارند تا دموکراتیک، برابر و عادلانه تر باشد. بنابراین، درگیری اوکراین را می توان به عنوان یک جنگ نیابتی اصلی در جنگ سرد جدید تصور کرد، زیرا نتیجه آن بصورت جدی، جهت گیری تحول نظم جهانی را برای آینده تعیین می کند.
جایگاه جهانی هند
هند از نظر ژئواستراتژیک منحصر به فرد است به این معنا که در هر دو بلوک جای پا دارد. روابط اقتصادی سودمند دوجانبه این کشور با غرب اخیراً با توجه به همکاری نزدیک با آمریکا در هند و اقیانوس آرام، جنبه نظامی پیدا کرده است. این کشور که بزرگترین کشور در حال توسعه جهان است و مانند کشورهای مشابه خود، در تسهیل چندقطبی شدن جهان، منفعت ذاتی دارد. این واقعیت، علت این را که چرا سران هند به دنبال ایجاد تعادل بین دو طرف بوده اند، توضیح می دهد.
سیاست بی‌طرفی اصولی در 9 ماه گذشته، سودهای راهبردی بزرگی را نصیب هند کرده است. دو واقعیت، این مسئله را به خوبی نشان می‌دهد: اول؛ "کارین ژان پیر" سخنگوی کاخ سفید، هند را به دلیل نقش آن در گرد هم آوردن همه طرف‌ها برای بیانیه مشترک گروه بیست در نوامبر ستایش کرد. دوم؛ گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در اواخر همان ماه نشان داد که اقتصاد هند به معنای واقعی کلمه در سال جاری دو برابر سرعت چین رشد کرده است.
نخستین مورد مذکور، نتیجه مستقیم برقراری تعادل عملگرایانه هند بین غرب و شرق یا به ویژه بین آمریکا و روسیه بود، و مسئله دوم به دلیل رد فشار بی سابقه آمریکا برای فاصله گرفتن از روسیه و در پی آن، تضمین واردات مطمئن کود و انرژی بود. اقدام هند در افزایش خرید این دو محصول این امکان را برایش فراهم کرد تا از بحرانی که در حال حاضر بسیاری از همتایانش در شرق رنج می‌برند جلوگیری کند و رشد سریع خود را حفظ کند.
دستاوردهای هند از سیاست بی طرفی
دستاوردهای دیپلماتیک و اقتصادی حاصل از سیاست عملگرایانه بی طرفی برای هند بسیار سودمند بوده است. همان گونه که پیش بینی می شد هند به نیروی متعادل‌کننده غیرقابل جایگزینی در تحول نظم جهانی تبدیل شده است. آخرین نمونه در این خصوص اینکه "سوبرامانیام جایشانکار" وزیر امور خارجه هند در اواخر نوامبر به غرب گفت که «با [سیاست روسی هند] زندگی کنید». اندکی پس از آن، "الیزابت جونز" کاردار جدید آمریکا در دهلی نو اذعان کرد که تصمیم هند برای ادامه خرید نفت از مسکو در سرپیچی از سقف قیمتی غرب، یک تصمیم "حاکمیتی" است. این بیانیه، دومین عقب نشینی آشکار از فشاری بود که آمریکا بر هند وارد کرده بود.
با توجه به تمجید چند هفته قبل ژان پیر از نقش هند در گروه بیست، می توان نتیجه گرفت که آمریکا با ناباوری اذعان می کند که توطئه اش برای وادار کردن هند به عقب نشینی یکجانبه از منافع ملی عینی خود با فاصله گرفتن از روسیه کاملاً شکست خورده است. از ابتدا هم هیچ شانس واقعی برای موفقیت آمریکا در این زمینه وجود نداشت، زیرا هند یک سیاست خارجی واقعا مستقل دارد، اما استراتژیست‌های آمریکایی تا همین اواخر این مشاهدات عینی را نادیده می گرفتند.
"ولادیمیر پوتین" رئیس‌جمهور روسیه همیشه از این موضوع آگاه بود و حتی "نارندرا مودی" نخست‌وزیر هند را به خاطر شجاعتش در این زمینه در جریان حضورش در اجلاس سالانه "باشگاه والدای" در اواخر اکتبر تحسین کرد. به گفته رئیس جمهور روسیه، «نخست وزیر مودی یکی از معدود افرادی در جهان است که قادر است سیاست خارجی مستقلی را در راستای منافع مردم خود دنبال کند». "سرگئی لاوروف" وزیر امور خارجه روسیه در اول دسامبر در یک کنفرانس خبری، برخی جزئیات مهم ژئوپلیتیکی را به ستایش رئیس خود اضافه کرد.
در ارزیابی این دیپلمات ارشد، «آنها می خواستند هند را به اتحادهای ضد چین و ضد روسیه خود بکشانند، اما هند از پیوستن به هر اتحادی که به عنوان یک بلوک نظامی-سیاسی تشکیل شده بود خودداری کرد. دهلی نو فقط در پروژه‌های اقتصادی ارائه شده در چارچوب استراتژی‌های هند و اقیانوس آرام شرکت می کند».
سیاست عملگرایانه بی طرفی هند در قبال درگیری اوکراین، با موفقیت از استقلال راهبردی که به سختی در جنگ سرد جدید به دست آمده بود، محافظت کرد. این سیاست هند را به نیروی متعادل کننده بی بدیل در امور جهانی تبدیل کرد و به افزایش نقش دیپلماتیک آن در میانه شرق و غرب برای دستیابی به توافقاتی در موضوعات مورد توجه متقابل در مجامع چندجانبه و همچنین افزایش رشد اقتصادی چشمگیر آن منجر شد. ترکیب این عوامل باعث شده که بازیگران کلیدی، هند را مورد توجه قرار دهند، از این رو همه این بازیگران به دنبال گسترش همه جانبه روابط خود با آن هستند. اگرچه این زمان کاملاً تصادفی بود، اما واقعا مناسب بود که هند رئیس سال آینده گروه بیست باشد، زیرا این نقش جهانی کاملاً مظهر وضعیت جدید آن به عنوان قدرت موثر در روابط بین‌الملل است.
با در نظر گرفتن این مسئولیت‌های بی‌نظیر، هر آنچه که نخست‌وزیر مودی در آخرین مقاله‌اش درباره آن موضوع نوشت، منطقی‌تر است. او متعهد شد که «الگوی جدیدی از جهانی‌سازی انسان‌محور» را در سال آینده شکل دهد و از مسائل مشترک همتایان خود در شرق مانند آب‌وهوا، بیماری‌های همه گیر، امنیت غذایی و سوخت با هدف بهبود ملموس زندگی همه دفاع کند.
نتیجه‌گیری
سال گذشته یکی از تغییرات اساسی در روابط بین‌الملل رخ داد. این تغییر پس از آن بود که روند تحول نظم جهانی به طور غیرمنتظره‌ای در نتیجه درگیری تقریباً هشت ساله اوکراین که به جنگ نیابتی روسیه و ناتو تبدیل شد، شتاب گرفت. همه به استثناء هند - که برای مدیریت ماهرانه همه چیز به سیاست عملگرایانه بی طرفی خود متکی بود - از فرآیندهای پر هرج و مرج ناشی از این تحول، تاثیر منفی گرفتند. از آن زمان، این کشور به یک قدرت بزرگ جهانی تبدیل شده است، خط سیری که انتظار می رود پس از تثبیت این مسیر، در نتیجه ریاست هند در گروه 20 حفظ شود. همه بازیگران کلیدی از جمله آمریکا و روسیه به دنبال گسترش همه جانبه روابط خود با هند هستند؛ موقعیتی غبطه برانگیز که هند قطعاً از آن برای به حداکثر رساندن استقلال راهبردی خود در جنگ سرد جدید استفاده خواهد کرد.
*انتشار این مطلب لزوما به معنای تایید محتوا توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک نیست و صرفا به‌منظور بهره‌برداری نخبگانی منتشر شده است.
(1) India’s Principled Neutrality Reaps Grand Strategic Dividends, Andrew Korybko, Russian International Affairs Council, December 14, 2022.