نظریه آژانس مبتنی بر بی پایه بودن اتهامات گذشته علیه ایران/ دشواری رسیدن به توافق مرضی الطرفین در گفتگوهای سیاسی/ نقش سازنده قدرت سیاسی و دیپلماسی در شرایط پیچیده/ ورود سیاست مداری به جنگ به معنای شکست و ناتوانی او/ اهمیت پیروزی بر جنگ نه در جنگ/ قضاوت منصفانه تاریخ درباره تیم مذاکره کننده/ چگونگی رفتار با برجام،مهم تر از موفقیت در آن/ وفاداری و پایبندی ایران به تعهدات خود/ ناتوانی یا عدم پایبندی آمریکا به اجرای توافق خود/ تاخیر امریکا در انجام تعهدات خود/ علامت‌های مثبت و منفی و رفتار دوگانه آمریکا در بانک ها/ تخلف امریکا نسبت به بانک‌های بزرگ/ اهمیت اجرای درست برجام/ تخلف از برجام به معنای تخلف از مقررات و تعهدات بین المللی/ انتشار ویروس تروریسم در جهان و منطقه/ منشاو ابشخور تفکر تروریسم/ ضرورت توجه به ریشه‌های تروریسم برای مبارزه با آن/ تردید و تشکیکدر مورد رفتار برخی دولت‌ها در مبارزه با تروریسم/ اجماع افکار عمومی جهان در مورد زیان بار بودن تروریسم/ آثار و تبلیغات تروریسم تهدیدی برای تمدن‌ها و بشریت/ ضرورت و اهمیت ارضاو اقناع سیاستمداران در مورد بیهوده وزیان بار بودن تروریسم در بلند مدت/ مبارزه با تروریسم در ریشه‌های آن، یک اصل ضروری/ مسائل منطقه خاورمیانه/ اولویت ایران در سوریه/ مسائل بسیار پیچیده سوریه/ تفکیک تروریست‌ها از معارضان/ قدرت‌های بزرگ در کشورهای منطقه درگیر مسائل سوریه/ صلاح‌های مدرن داعش/ آینده مبهم سوریه / شرایط انسانی در سوریه/ کمک‌های نو دوستانه غذا و دارو/ نابودی گروه‌های تروریستی/ مشارکت همه گروه‌ها در مورد آینده سوریه/ اهمیت امنیت ملی کشور ایران در مسائل سوریه و عراق / کمک فوری ایران به عراق/ مسئله جان انسان ها/ امنیت منطقه/ فراز و نشیب‌های بسیار در روابط ایران و عربستان/ اعدام شیخ نمر از علمای بزرگ شیعه/ حادثه منا و جریحه دار و مخدوش شدن افکار و احساسات عمومی ایرانیان/ حمله به سفارت عربستانو محکومیت آن از سوی دولت / دستگیری عاملان حمله به سفارت ایران/ بهانه گیری عربستان برای زیاد کردن فاصله خود با ایران/ ادامه تنش بین ایران و عربستان به زیان همه کشورهای منطقه/ منشا بسیاری از تفکرات افراطی و خشونت بار منطقه در عربستان/ اشاره به مهم بودن روابط ایران و عربستان در اولین مساحبه مطبوعاتی/ حاکمیت جدید عربستان و اتخاذ تصمیمات نادرست، از جمله حمله به یمن/ کمبود شناخت ایران و امریکا نسبت به یکدیگر/ انسان دشمن نادانسته ها/ مشکلات فراوان ایران و آمریکا در 38 سال گذشته/ حمله به هواپیمای مسافر بری ایران/ حمایت از صدام در جنگ ایران و عراق/ تعهد امریکا به تعهدات خود در برجام، مقدمه مذاکرات درباره موضوعات دیگر/ تاخیر و قصور امریکا در اجرای تعهدات خود/ تصویب قانون‌های ضد پولشویی و ضد تروریسم/ اجرای برخی مفاد برجام و انجام نشدن برخی مفاد دیگر/ انتظار مردم ایران: اجرای بدون تاخیر و کم و کاست عین برجام/ حقوق بشر/ اجرای قانون/ افراد دو تابعیتی/ رئیس جمهو مسئول اجرای قانون/ اقدامات دولت در خصوص زنان/ آزادی‌های موجود و ملموس/ تحول در حقوق شهروندی/ نمایش بالاترین و پایین ترین حقوق افراد در سایت دستگاه‌های مربوطه/ تصدی پست‌های مدیریتی توسط زنان در دولت یازدهم/ منشور حقوق شهروندی/ اقدامات دولت در خصوص محیط زیست و آلودگی هوا/ احیا دریاچه ارومیه/ احیا دریاچه ارومیهاستفاده از بنزین یورو4 و کاهش آلودگی هوا در تهران و اصفهان/ ریزگردها
در نظریه آژانس معلوم شد که اتهامات گذشته نسبت به ایران بی پایه خاتمه داد و به نظر من این یک موفقیت بزرگ اخلاقی برای مردم و دولت ایران بود که در طول سال‌های گذشته به افکار عمومی و جامعه جهانی واقعیت را گفته بودند و کشورها، گروه‌ها و قدرت هایی که به ایران اتهام زدند، بی پایه و بی اساس بوده است.
اما از این مهم تر اینکه معلوم شد در مسئله‌ای پیچیده و مهم بین المللی می‌توان از طریق گفتگو و مذاکره به نتیجه مرضی الطرفین رسید. معمولاً در گفتگوهای سیاسی دستیابی به توافقی که مورد رضایت نسبی هر دو طرف باشد کاری بسیار سخت و دشوار است. به نظر من هفت کشوری که در طول ماه‌ها با هم گفتگو کردند کار بزرگی را انجام دادند و معنایش این بود که قدرت سیاسی و دیپلماسی می‌تواند در شرایطی بسیار پیچیده نقش بسیار مهم و سازنده‌ای را بازی کند.
به اعتقاد من سیاستمدار آن زمان سیاستمدار است که بتواند جلوی جنگ، برخورد و تنازع را بگیرد. به محض اینکه سیاستمدار وارد جنگ شد معنایش این است که شکست خورده است و نه تنها سیاست شکست خورده بلکه سیاستمداران هم شکست خورده اند. بار سنگینی که در سیاست بر دوش ماست به مفهوم مدیریت صحیح و عاقلانه و به نفع جهان و ملت‌های ماست، نه به مفهوم نیرنگ و فریبی که گاهی سیاست به آن معنا مطرح می‌شود.سیاستمدار باید کاری کند که بر جنگ پیروز شود و نگذارد جنگی اتفاق بیفتد؛ نه اینکه در جنگ به پیروزی برسد. برخی از سیاستمداران متأُسفانه می‌خواهند جنگی به وجود بیاید تا در داخل آن جنگ به پیروزی برسند و بر مبنای آن پیروزی در جنگ بتوانند حزب یا خودشان را در جامعه پیروز معرفی کنند. به نظر من سیاستمداری که وارد جنگ شده حتماً شکست خورده است.
در برجام همه ما توانستیم با نقش سازنده‌ای که ایفا می‌کنیم به جهانیان بگوییم که سیاستمدار می‌تواند کار بزرگی را انجام دهد. سیاستمدار و سیاستدان بودن غیر از ساختن سیاست است. ما همه باید بتوانیم در نقش یک سیاستدان و سیاستمدار به نفع جوامعان و جهان قدم بگذاریم.
تاریخ در این زمینه نسبت به آنهایی که شبانه روز تلاش کردند تا این مذاکرات به نتیجه رسید قضاوت خوبی خواهد کرد.
اما مهم تر از موفقیت در برجام آن است که چگونه با این مولود به نام برجام رفتار کنیم و آینده این مولود را چگونه ببینیم. در واقع برجام به ما نشان خواهد داد که آیا در آینده به تعهداتمان به خوبی وفادار هستیم یا اینکه خدای ناکرده با تعهدات خودمان هم می‌خواهیم برای منفعت زودگذر بازی شود.
من در حضور شما اعلام می‌کنم که جمهوری اسلامی ایران از آغاز تا کنون هرجا که تعهدی داده - ممکن است که به سختی تعهد را پذیرفته، اما هرجا تعهدی را داده - پای آن تعهد ایستاده و نگذاشته تخلفی نسبت به تعهدش انجام بگیرد و در این زمینه هم ما کاملاً به تعهدمان وفادار خواهیم بود.
در همین هشت ماه گذشته طبق گزارش آژانس و اعتراف طرف‌های مذاکراتی ما، ایران به تعهدات خودش کاملاً وفادار بوده و دقیقاً به تعهدات خودش عمل کرده است، اما برای طرف مقابل بسیار مهم است که چگونه به این تعهد عمل می‌کند. در طول این هشت ماه تا این لحظه امریکا در اجرای توافقش یا باید بگوییم ناتوان بوده یا پایبند نبوده است که هر کدام باشد نقص بسیار بزرگی است. یک دولت بزرگ که نتواند به خوبی پای امضای خودش مقاومت کند، این نقص است و اگر هم بخواهد عمداً تعهد خودش را زیر پا بگذارد، نقص بزرگ تری است.
در طول این هشت ماه گرچه برخی از تعهدات طرف مقابل اجرا و پیاده شده، اما برخی از تعهدات مهم یا با تأخیر بسیار زیاد انجام گرفته یا عمل نشده است. امریکا در این توافق متعهد شده بود که در فروش هواپیماهای غیرنظامی و مسافربری مجوزهای لازم را بدهد و اگر آنچه دیروز و امروز اعلام شد دقیق و درست باشد، معنایش این است که هشت ماه امریکا تأخیر کرده و تعهدش را هم ناقص انجام داده است. آنچه تعهد امریکا هست این است که ایران هر مقدار هواپیمای مسافربری نیاز دارد باید در اختیارش قرار بگیرد و تعداد آن به عهده ایران به عنوان خریدار است، نه اینکه کشور ثالث بخواهد راجع به نیازمندی ایران تصمیم بگیرد و عمل کند.
از این مهم تر در بانک‌ها امریکا به دو صورت عمل می‌کند. گاهی علامت مثبت و گاهی علامت منفی می‌دهد. این را خوب است از بانکداران بزرگ دنیا بپرسید که مرتب با ما صحبت می‌کنند و پیام امریکا را به ما منتقل می‌کنند، یک روز می‌گویند ما علامت مثبت از خزانه‌داری امریکا دریافت کردیم و فردا می‌گویند پیام متفاوتی را دریافت کردیم و ناچاریم صبر کنیم.
بنابراین امریکا قطعاً نسبت به بانک‌های بزرگ طبق توافق برجام تخلف کرده. اینجا نمی‌خواهم راجع به 1+5 یا امریکا قضاوت کنم بلکه می‌خواهم نکته دیگری را بگویم و آن اینکه برجام مسئله بسیار مهمی است. اگر ما این را خوب اجرا و عمل کنیم می‌تواند پایه‌ای برای قدم‌های بعدی باشد و اگر خوب اجرا نکنیم می‌تواند زمینه‌ای برای بازگشت به قدم هایی باشد که به نفع کسی نخواهد بود.
بنابراین به اعتقاد من همه ما باید تلاش کنیم. برجام تا قبل از قطعنامه 2231 توافقی هفت جانبه بود اما بعد از قطعنامه 2231 تعهدی بین المللی و توافقی مورد تأیید جامعه جهانی بوده، بنابراین امروز تخلف از برجام به معنای تخلف از مقررات و تعهدات بین المللی محسوب می‌شود. امروز دیگر در اختیار دولت‌ها نیست. بعد از آنکه قطعنامه 2231 برجام را تأیید کرد به معنای تعهدی است که همه ما باید در برابر آن قطعنامه ملزم به اجرای آن باشیم.
در این زمینه قطعاً باز هم در جلسه صحبت هایی خواهد شد و به طور طبیعی من هم باز نکاتی خواهم داشت که عرض خواهم کرد.
نکته دوم مسئله تروریسم در جهان و منطقه ماست. راجع به تروریسم هر روز صحبت می‌شود، کشورهای مختلف گرفتار آن شده اند و روشن شده که تروریسم ویروسی مسری است که در یک منطقه محدود نمی ماند؛ اگر این ویروس تولید شد، قابل انتشار است و همه جوامع را در برمی گیرد.
خیلی مهم است که همه ما در این زمینه بیندیشیم که تفکر تروریسم از کدام سرزمین نشئت گرفته است. آنهایی که امروز دست به ترور می‌زنند از چه آبشخوری استفاده می‌کنند؟ ریشه‌های تفکر آنها کجاست؟ گرچه به ظاهر رنگ دینی و مذهبی به خودشان گرفته اند؛ که قطعاً دروغ است. از کجا نشئت گرفته و از چه سرزمینی و با چه تفکر انحرافی‌ای شروع شده است؟
ما اگر می‌خواهیم به مسئله تروریسم بپردازیم باید به ریشه‌های آن توجه کنیم و بسیار مهم است آنهایی که فکر می‌کنند از ابزار گروه‌های تروریستی برای منافع سیاسی و منطقه‌ای خودشان می‌توانند حتی برای کوتاه مدت استفاده کنند در اشتباه هستند و این مسئله بسیار مهمی است. برای ما به عنوان دولت ایران نسبت به رفتار برخی از دولت‌ها علامت سوال وجود دارد که چه مقدار در مبارزه با تروریسم متعهد هستند؛ تا کجا حاضرند قدم را پیش بگذارند؛ آیا می‌خواهند ابزار تروریسم باقی بماند؛ قوت و ضعفش در اختیار آنها باشد؛ گاهی قوی‌تر، گاهی ضعیف-تر و گاهی در یک منطقه محدود و گاهی در منطقه‌ای بزرگ‌تر بتوانند نشو و نمو کنند.
آنچه مهم است این است که در دنیای سیاست امروز بتوانیم همه سیاستمداران را قانع کنیم. به نظر من افکار عمومی قانع است که ترور و تروریسم به نفع کسی نیست. اضطراب و وحشتی ایجاد می‌کند که در یک نقطه باقی نمی ماند و آرامش روانی را از همه می‌گیرد. ما به ظاهر نگاه می‌کنیم از طریق تروریسم چند نفر کشته شدند؛ این یک بعد قضیه است، اما چند نفر شب نخوابیدند؛ چند نفر روحیه سالم خودشان را از دست دادند؛ چند نفر نشاط زندگی شان را از دست دادند؛ چند نفر نگران آینده خودشان بودند. ما همه نتایج تروریسم را به دقت و به درستی محاسبه نمی‌کنیم که چه خطر بزرگی همه ما را تهدید می‌کند. نه تنها جان انسان‌ها را بلکه تمدن‌ها و آثار آنها و تاریخ و زندگی بشریت را تهدید می‌کند.
در اینجا نکته مهم این است که ما بتوانیم همه سیاستمداران را قانع و راضی کنیم به اینکه گروه تروریستی در بلند مدت به نفع هیچ کس نخواهد بود ولو اینکه کسی بتواند در کوتاه مدت از یک گروه تروریستی استفاده کند. این مسئله در این مقطع تاریخی بسیار مهم است و بدون اینکه مذهب، دین و منطقه خاصی را مورد اتهام قرار بدهیم، امروز تروریسم به عنوان یک معضل و مشکل بزرگ پیش روی ماست و همه ما باید از همه توان و قدرتمان برای مبارزه با تروریسم استفاده کنیم. بیاییم دولت هایی را که هنوز در تردید هستند که باید با تروریسم مبارزه کنند، قانع کنیم که مبارزه با تروریسم و ریشه‌های آن امروز ضرورتی برای ما و نسل آینده ماست؛ متشکرم!
[صحبت‌های حضار]
خیلی متشکر از نکاتی که بیان شد، البته پاسخ من ممکن است همه سوالات را در برنگیرد ولی تلاش من این است که به گونه‌ای پاسخ دهم که تا حد زیادی به همه سوالات پاسخ داده شده باشد.
مسئله منطقه یکی از مباحثی بود که در جلسه مطرح بود؛ از جمله اینکه ایران در سوریه دنبال چه هدفی است. اولویت ایران در منطقه کدام است. آیا اسد می‌تواند پیروز مطلق در سوریه باشد و امثال اینها نسبت به منطقه و همچنین مسئله ایران و عربستان که مسئله بعدی منطقه است.
سوریه مسائل بسیار پیچیده‌ای دارد. شما می‌دانید که پنج سال است از بحران در سوریه می‌گذرد. زمانی بسیار طولانی است. در داخل سوریه، سوریه به صورت جزیره جزیره است؛ یعنی هرگروه تروریستی بخشی از سوریه را در اختیار دارد و شاید تعجب کنید که در بعضی از مناطق و شهرها، بخشی در اختیار تروریست‌ها و بخشی در اختیار ارتش و دولت است و گاهی با هم می‌جنگند و گاهی هم دو طرف خسته می‌شوند و هرکدام به کار خودشان در بخش خودشان می‌پردازند. شاید برای شما جای تعجب باشد که بعضی از بخش‌های سوریه شاید انرژی شان توسط تروریست‌ها تأمین شود؛ یعنی جاهایی هست که دولت قادر نیست رفت و آمد کند. گاهی در بعضی از نقاط دور افتاده تروریست‌ها به مردم نفت می‌فروشند. شرایط بسیار پیچیده‌ای در سوریه وجود دارد. بخش بزرگی از سوریه در اختیار داعش و بخشی هم در اختیار جبهه النصره است که آن هم گروهی تروریستی شبیه داعش است و گروه‌های دیگر هم که به آنها معارض گفته می‌شود و در حال جنگ هستند؛ وقتی به ریشه هایشان نگاه می‌کنیم عملیات آنها هم شبیه همین گروه‌های تروریستی است. بنابراین خیلی مسئله پیچیده‌ای است.
اولاً اینکه تفکیک کنیم چه کسی تروریست و چه کسی معارض است، نظرات اینها چیست؟ به کجاها وابسته هستند و چگونه تأمین می‌شوند و نفت را به چه کسی می‌فروشند؟ آثار قیمتی موزه‌ها از سالیان گذشته و تاریخی را در کدام بازار به فروش می‌رسانند؛ از طریق چه کشورهایی نیروها را جذب می‌کنند و به سوریه می‌آورند. مسائل بسیار پیچیده‌ای در سوریه وجود دارد و به این سادگی نیست، لذا شما می‌بینید بسیاری از قدرت‌های بزرگ و کشورهای منطقه کم و بیش درگیر مسئله سوریه هستند و متأسفانه مشکلات سوریه همچنان ادامه دارد.
گاهی تعجب می‌کنید که داعش مدرن ترین سلاح‌ها را در اختیار دارد. موشک‌های ضدتانکی در اختیار دارد که از شماره سریالش می‌شود متوجه شد که این موشک از کدام انبار آمده، در کجا بوده و چگونه در اختیار اینها قرار گرفته است. داعش گروه چریکی نیست که سلاح انفرادی و سبک داشته باشد. انواع تسلیحات، تانک، نفربرهای زرهی، خمپاره، گاهی توپخانه، موشک و سلاح‌های مختلفی در اختیار دارد که برخی سلاح‌ها را از انبارهای سوریه وقتی جایی را تصرف کرده اند در اختیار گرفته اند و برخی سلاح‌ها کاملاً غربی است و مدرن ترین تاوها، که موشک ضد زره است، در اختیار داعش قرار گرفته است. این تاوهای مدرن از کجا و از انبار کدام کشور و چگونه آمده است. مسائل در سوریه پیچیده است.
اولویت‌های ایران در سوریه
اینکه آینده سوریه چه خواهد شد آن هم ابهامات بسیار زیادی دارد. اولویت امروز ما در سوریه دو چیز است. قبل از اینکه بدانیم اسد چه مقدار بر سوریه حاکم خواهد شد، آینده سوریه چه خواهد شد و رأی مردم در آینده سوریه چه نقشی دارد که همه اینها سرجای خودش مهم است، به نظر من دو مسئله خیلی مهم و فوری است: مسئله اول شرایط انسانی در سوریه است. زنان و کودکان و کسانی که دارو و غذا ندارند، چه آنهایی که آواره شده اند و در چادرها زندگی می‌کنند و چه آنهایی که در شهرهایی هستند که زیر نفوذ و تسلط داعش هستند، آنها طرفدار داعش نیستند اما آنجا گرفتار شده اند و ناچار هستند که از داعش به خاطر زندگی و بچه‌های خودشان تبعیت کنند. بدون اینکه راضی باشند داعش بچه‌های آنها را می‌برد آموزش می‌دهد و گاهی به عنوان نیروی انتحاری هم آنها را آماده می‌کند و از آنها استفاده می‌کند. مسئله سوریه خیلی پیچیده و سخت شده است.
بنابراین اولین مسئله، مسئله کمک‌های نوع دوستانه، دارو و غذاست و در شرایط آینده که هوا سرد می‌شود گرما، پوشاک و زندگی مردم است. خیلی مهم است که همه به این مسئله توجه کنیم و برای آن راه حل پیدا کنیم و از طریقی بتوانیم مردم را از این بحران نجات دهیم؛ این یک مسئله بسیار مهم است.
مسئله دوم از بین بردن گروه‌های تروریستی است که روی آن اتفاق نظر است. در مورد برخی گروه‌های تروریستی ممکن است اختلاف نظر باشد و کسی بگوید اینها تروریست اند و دیگری بگوید تروریست نیستند و معارض اند، اما لااقل نسبت به گروه هایی مثل داعش و گروه هایی که وابسته به القاعده و جبهه النصره و امثال اینها هستند، همه اتفاق دارند که اینها تروریست هستند؛ از بین بردن اینها هم به عنوان اولویت دوم است. این دو مسئله، مسائل اصلی ما در سوریه است و البته بعد از آن مسائل بسیار زیادی وجود دارد. ما معتقدیم در آینده سوریه همه گروه‌ها باید مشارکت داشته باشند و دوره انتقالی‌ای باید پیش بینی شود و آینده سوریه باید با صندوق رأی مردم باشد. هرکسی رأی آورد باید مورد قبول همه قرار گیرد. اما تا رسیدن به آن مرحله هنوز راه بسیار طولانی‌ای در پیش رو داریم.
در سوریه و عراق آنچه برای ما مهم است اولاً امنیت ملی خودمان است؛ یعنی این گروه‌های تروریستی اگر می‌توانستند دمشق و بغداد را بگیرند و به دولت در منطقه تبدیل می‌شدند، خطر بسیار بزرگی همه کشورهای منطقه را تهدید می‌کرد و امنیت ملی ما را هم در خطر قرار می‌داد. ما به فوریت طبق خواسته دولت عراق به ارتش عراق در برابر داعش کمک کردیم و اگر ما کمک نکرده بودیم قطعاً بغداد سقوط می‌کرد و داعش وارد بغداد می‌شد و شرایط بسیار سختی پیش می‌آمد؛ بنابراین امنیت ملی خودمان برای ما مهم است و مسئله خواست دولت‌های منطقه و مردم آن نیز برای ما مهم است.
به هر حال انسان‌ها برای ما مهم اند. آنها که در عراق کشته می‌شوند، شیعه، سنی، کرد، مسیحی و یهودی باشد، به نظر من هیچ فرقی نمی کند. انسانی که بی گناه کشته می‌شود از نظر ما جنایت بزرگی است، دارای هر دین و مذهبی که باشد، کودکان خردسال کشته می‌شوند، آنها که هنوز به جایی نرسیده اند که بخواهند دینی را انتخاب کنند. زن‌ها و پیرمردها در این منطقه کشته می‌شوند، بنابراین مسئله جان انسان ها، آینده و امنیت منطقه بسیار مهم است؛ البته بحث راجع به سوریه بسیار زیاد است. من در حد فرصت این جلسه - چون وقت ما هم تقریباً رو به اتمام است و برنامه بعدی دارم - خلاصه به این مسئله اشاره کردم.
اختلاف ایران و عربستان
نسبت به ایران و عربستان حق باشماست که می‌گویید این مسئله بسیار مهم است. درست است؛ ایران و عربستان کشورهای بسیار مهمی در منطقه هستند. اختلاف دیدگاه بین ما و عربستان همیشه بوده و در دولت‌های قبلی هم اختلاف نظر بوده است. در برخی دولت‌ها مشکل داشته ایم و در برخی دولت‌ها مشکل را حل کرده ایم. خود من در مقطعی به نمایندگی از طرف ایران به عربستان رفتم و با مقامات صحبت کردم و به توافقی با آنها رسیدیم. بحثی که می‌گویم مربوط به هجده نوزده سال قبل است. بنابراین فراز و نشیب زیادی با عربستان داشته ایم.
مشکل اخیر از اینجا نشئت گرفت که دو حادثه رخ داد؛ یکی اینکه آنها یک عالم دینی، شیخ نمر، را که از علمای بزرگ شیعه بود اعدام کردند که برای ما جای شگفتی بود که عالم دینی ای، ولو اینکه منتقد دولت بوده، چرا اعدام شد که احساسات همه را تحریک کرد. از طرف دیگر حادثه‌ای که در حج سال گذشته و در منا اتفاق افتاد که عده زیادی از زائرین کشته شدند و از جمله حدود 478نفر از ایران در این حادثه کشته شدند و مردم بسیار ناراحت و نگران شدند، مخصوصاً کسانی که قضاوت شان بر این است که عربستان در این حادثه مقصر بوده یا لااقل برای نجات کسانی که در آنجا گرفتار شده بودند کوتاهی کرده. به هر حال این شرایط به وجود آمد که عده‌ای با احساسات به سفارت عربستان حمله کردند که البته ما این را محکوم کردیم. خود من بعد از چند ساعت بیانیه دادم و این را قاطعنامه محکوم کردم و از قوه قضاییه خواستم که همه افرادی که در این ماجرا دخالت داشتند دستگیر و محاکمه شوند. تقریباً همه آن افراد دستگیر شدند و در حال محاکمه در محاکم قضایی ما هستند.
اما در عین حال این‌گونه به نظر می‌آید که عربستان به دنبال بهانه‌ای بود که در این منطقه فاصله اش را با ایران زیاد کند، به دلیل اینکه حادثه حمله به یک سفارت، آن هم بعد از اینکه همه مقامات ایرانی این کار را محکوم کردند و همه افراد ذی ربط دستگیر شدند، نباید به یک ماجرا و جنجال بزرگ بین دو کشور تبدیل می‌شد.
ما ادامه تنش بین ایران و عربستان را به نفع هیچ یک از دو کشور و منطقه نمی دانیم.اینکه آنها می‌گویند ایران در مسائل منطقه مداخله می‌کند، اگر مداخله به این معناست که ما جلوی داعش و تروریسم ایستاده ایم، آن هم با درخواست رسمی دولت ها، ما به این کار که مقابل داعش ایستاده ایم افتخار می‌کنیم. اگر دخالت به این معناست که ما نگذاشتیم بغداد و دمشق سقوط کند، این چیزی است که ما قبول داریم، اما خود عربستان که الان بیش از هجده ماه است یمن را هر روز بمباران می‌کند و این کشور را کاملاً ویران و نابود کرده دنبال چیست؟ دلایلی وجود دارد که بسیاری از تفکرات افراطی و خشونت بار در منطقه ما از تفکراتی که در عربستان است نشئت گرفته. این را عربستان چگونه پاسخ می‌دهد.
در عین حال من معتقدم مسائل بین ایران و عربستان باید حل و فصل شود و ادامه تنش‌ها به نفع هیچ کدام ما و منطقه نیست. شرایطی که امروز در منظقه هست ما را وادار می‌کند به اینکه مسیر صلح و دوستی را انتخاب کنیم.
من در آغاز ریاست جمهوری ام در اولین مصاحبه مطبوعاتی، رابطۀ با عربستان را بسیار مهم توصیف کردم و بلافاصله ملک عبدالله که آن موقع پادشاه عربستان بود نامه‌ای به من نوشت و گفت ما صدای شما را شنیدیم و پاسخ ما پاسخی مثبت است و ما هم روابطی بسیار نزدیک می‌خواهیم. بعد از فوت ملک عبدالله و آمدن گروه جدید شرایط جدیدی در عربستان حاکم شد و خود آنها هم گفتند که شیوه گذشتگان درست نبوده و ما باید برخورد تندی بکنیم. حمله هوایی به یمن در این دولت جدید شروع شد. فاصله هایی که بین ایران و عربستان ایجاد شده در این دولت جدید آغاز شد. نمی خواهم به همه نکات و ریشه‌ها اشاره کنم، اما باید این مسائل را حل و فصل کنیم و حتماً ادامه اختلافات به نفع ما و منطقه نیست، گرچه مقداری پیچیده شده اما در عین حال هنوز فرصت باقی است برای اینکه بتوانیم مسائل را با عربستان حل و فصل کنیم.
روابط ایران و امریکا
اینکه گفته شد ایران و امریکا کمبود شناخت نسبت به همدیگر دارند، حرف کاملاً درستی است. در ایران گروه هایی هستند که نسبت به امریکا نکاتی را می‌گویند و قضاوت هایی را می‌کنند که وقتی شما می‌شنوید ممکن است تعجب کنید. در امریکا هم گروه هایی تندرو هستند که نسبت به ایران حرف هایی می‌زنند که وقتی به گوش ما می‌رسد دچار حیرت و تعجب می‌شویم که اینها چه می‌گویند و نسبت به ایران چگونه فکر می‌کننند. جمله‌ای هست که در عربی که می‌گوید الانسان اعداء ما جهلوا، انسان همیشه دشمن چیزی است که نمی داند. دشمن نادانسته هاست. وقتی دو طرف شناخت شان نسبت به هم دقیق نیست، دشمنی‌های ناخواسته‌ای به وجود می‌آید. البته در عین حال مشکلات فراوانی هم بین دو دولت و دو کشور در طول 38 سال گذشته داشته ایم. به هر حال وقتی هواپیمای ایرباس ما توسط موشک‌های امریکایی قطعه قطعه شد، توقع ما این بود که از ایران عذرخواهی شود و افرادی که این کار را کرده اند محاکمه و تنبیه شوند، اما در برابرش به آنها جایزه و مدال دادند. به ناخداهای ناو وینسنسی که این کار را کرد جایزه دادند. این برای مردم ایران قابل باور نبود که این یعنی چه و این به چه معناست. در جنگ عراق که به ما تجاوز کرده بود، امریکا وقتی به عراق کمک می‌کرد، برای ما تعجب برانگیز بود. ممکن است بسیاری از مسائل هم برای شما تعجب برانگیز باشد.
بنابراین شرایط دو کشور شرایط عادی‌ای نبوده و پر تنش بوده، اما این حرف درست است که شناخت ما باید نسبت به همدیگر بیشتر شود. دانشگاهیان، صاحب نظران، اندیشکده‌ها و قبل از اینکه به کنگره و مجلس برسیم، به نظر من هنوز راه‌ها و فضاهای زیادی هست که باید از آنها به خوبی استفاده کرد و شناخت دو کشور و ملت نسبت به همدیگر بیشتر شود و مقداری هم سخت گیری‌های خود دولت امریکا است که دادن ویزا به ایرانیان با سختی‌های بسیار زیادی روبه روست. خود رفت و آمدها هم می‌تواند فضا را مناسبت تر کند و رفت و آمدها هم در حداقل انجام می‌گیرد و یکی از گله‌های ما در برجام این است که کنگره مصوبه‌ای را گذراند که برخلاف برجام بود در مورد کسانی که می‌خواهند به برخی از کشورها از جمله ایران سفر کنند که هم به اقتصاد ایران و هم به مسئله توریسم لطمه می‌زند. یکی از گله‌های ما در برجام این است که این مصوبه را چرا آقای اوباما و دولت او وتو نکرد و آن را تأیید کرد. به هر حال کلیت این حرف را قبول دارم و درست است.
نسبت به برجام توقع ما چیست؟ ما غیر از اجرای متن برجام هیچ چیز دیگری نمی خواهیم. ما می‌دانیم باید توقعات دو طرف در متن برجام محدود شود. خیلی از حرف‌ها و اختلافات دیگر بین ما و امریکا ممکن است وجود داشته باشد، اما نیاز به فضا و فرصت دیگری دارد.
رهبر معظم انقلاب ایران چند ماه قبل از توافق برجام در یک سخنرانی اعلام کرد که اگر در توافق هسته‌ای امریکایی‌ها دقیق به تعهدشان عمل کنند، ممکن است شرایطی پیش بیاید که در موضوع دیگر هم ایران با امریکا حرف بزند و مذاکره کند، اما اگر در این توافق اعتماد جلب نشد معنا ندارد که دیگر ادامه دهیم.
به نظر من امریکا از این فرصت برجام به خوبی استفاده نکرد. من نمی خواهم بگویم برجام اجرا نشده، ممکن است مقدار زیادی از این توافق به خوبی اجرا شده، اما بخشی از این توافق هم متأسفانه به خوبی یا اصلاً اجرا نشده است. همان طور که شما دیدید در موضوع هواپیما با محدودیت اجرا شده که هنوز من نمی دانم در چه مرحله‌ای است و با تأخیر انجام شده است.
در مسئله بانک‌ها و اینکه گفته شد ایران باید اقداماتی نسبت به اف‌ای تی اف انجام دهد، شما می‌دانید که در ایران ما قبلاً قانون ضد پول شویی را به تصویب رساندیم و داریم اجرا می‌کنیم و در ماه‌های اخیر مجلس قانون ضد تروریسم را تصویب کرده و الان اجرایی شده و در حال اجراست.
با اجرای این دو قانون در واقع مطالب مهمی که در اف‌ای تی اف وجود دارد اجرایی و عملیاتی می‌شود. بنابراین آنچه ما از خود بانک‌های بزرگ می‌پرسیم در مسئله رابطه با ایران، خودشان می‌گویند به خاطر تهدید امریکا و جریمه وزارت خزانه داری امریکا احتیاط می‌کنیم. بنابراین برخی از مفاد برجام اجرا و برخی باقی مانده است.
اینکه مردم ما در ایران گله‌مند هستند، نه به خاطر این است که توقع داشتند همه مشکلات با برجام حل شود بلکه توقع آنها این بود که عین متن برجام بدون کم و کاست، همان طور که ایران صد در صد آن را اجرا کرده، طرف مقابل هم آن را صد در صد و بدون تأخیر اجرا کند؛ چون ما تأخیر نکردیم بلافاصله در روز اجرایی شدن برجام آژانس اعلام کرد که به تمام تعهداتمان عمل کردیم و قبلاً فرصتی بود که طرف مقابل ما هم زمینه لازم را برای اجرای تعهدات خودش آماده کند.
گفته شد در ایران نسبت به مسئله حقوق بشر و قولی که من در انتخابات به مردم دادم، چه مقدار اجرایی و عملیاتی شده است.
می‌دانید که راجع به بحث حقوق بشر ما به غرب و شما هم به ما انتقاداتی دارید، این موضوعی نیست که – شما ممکن است نسبت به چین و چین نسبت به شما، شما نسبت به روسیه و روسیه نسبت به شما انتقاد کند – بگوییم آنچه نظر ما هست در فلان کشور چرا اجرا نشده است بلکه مهم قانون است. اگر در هر کشوری به قانون دقیق عمل شود و آن قانون از مجرای پارلمان و رأی مردم باشد این می‌تواند مبنای قابل قبولی باشد، اما اگر از قانون تخلف شود، البته جای اعتراض دارد، در هر کشوری که می‌خواهد باشد. ممکن است افرادی در ایران دستگیر شوند که دارای دو تابعیت باشند. شما می‌دانید طبق قانون ایران ما دو تابعیت را نپذیرفته‌ایم و طبق قانون ایران آنها ایرانی هستند نه دو تابعیتی. از نظر شما دو تابعیت و از نظر ما یک تابعیت دارند و ایرانی هستند. بنابراین طبق قانون و مقررات باید با آنها رفتار شود. آنچه رئیس‌جمهور وظیفه دارد این است که دقت کند قانون اجرا شود و تخلف از قانون صورت نگرفته است.
اینکه نسبت به بانوان چه اقداماتی شده به نظر من در این دولت اقدامات فراوانی شده است. امروز آزادی هایی که در ایران وجود دارد نسبت به چند سال پیش خیلی متفاوت است. سه سال پیش اگر می-خواستید مجوزی برای فعالیت حزبی بگیرید حتماً ماه‌ها طول می‌کشید، اگر می‌خواستید مجوزی برای انتشار روزنامه یا مجله بگیرید ماه‌ها طول می‌کشید، اما الان ظرف چند روز این کارها در ایران در حال انجام است.
قانون شفافیتی که اجرایی و عملیاتی می‌کنیم به معنای تحول در حقوق شهروندی است، من اخیراً دستور دادم به خاطر مسائلی که راجع به حقوق برخی از افراد پیش آمده بود، تمام دستگاه‌های دولتی در سایت خودشان بالاترین حقوقی را که فرد دریافت می‌کند و کم ترین حقوق اعلام شود که همۀ مردم ببینند.
امروز بسیاری از فعالیت هایی را که در ایران در حال انجام است، همه در فضای اینترنت می‌توانند مشاهده کنند، البته کار حقوق بشر و فرهنگی کار یک روزه و یک ساله نیست، ما باید روند را ببینیم که آیا روند رو به پیشرفت است یا خیر.
ما در ایران فرمانداران و بخشداران زیادی از خانم‌ها داریم، ما برای اولین بار سفیر زن داریم که قبلاً در میان سفرای ما خانم نبود. در میان وزارتخانه‌ها نیز امروز معاونینی هستند که قبلاً خیلی سابقه نداشت. بنابراین فضا، از لحاظ حقوق شهروندی فضای بسیار بهتری شده است.
من البته به مردم قول داده بودم که یک منشور حقوق شهروندی را منتشر خواهم کرد و برای اجرای آن همه توانم را به کار خواهم گرفت که به زودی آن منشور را در ایران منتشر خواهم کرد که آماده شده و قبل از آن هم در سایت‌های دولت گذاشته بودیم و همه حقوق دان‌ها اظهار نظر کرده بودند که کامل شده و به زودی منتشر می‌شود. بنابراین قدم‌های مهمی در این زمینه برداشته شده، هرچند ممکن است کمبودهایی هم وجود داشته باشد.
آخرین صحبتی که می‌خواهم بکنم، البته بحث‌های دیگری هم مطرح شد، راجع به مسئله محیط زیست و آلودگی هواست که ما در ایران مشکل محیط زیست داریم. در این دولت قدم‌های زیادی را برداشته ایم. اولین قدمی که در این دولت برداشته ایم احیای دریاچه ارومیه بود؛ دریاچه‌ای در شمال غرب ایران که شور است و در مسیر خشک شدن قرار گرفته بود و خطر بزرگی از لحاظ زیست محیطی ما را تهدید می‌کرد؛ چون همه نمک بود و اگر خشک می‌شد با یک گرد باد این نمک‌ها تمام مزارع ما را از بین می‌برد. با خشک شدن این دریاچه چهارده میلیون نفر در ایران در خطر قرار می‌گرفتند. در این سه سال کاری که دولت من انجام داده امسال دریاچه را تثبیت کرده که البته تا حل مشکل دریاچه هنوز راه زیادی پیش رو داریم، اما قدم بسیار مهمی برداشته شده است. آب بسیاری از سدهایی را که بسته شده بود برای احیای دریاچه رها کردیم.
در زمینه آلودگی هوا قدم‌های بسیار خوبی برداشته ایم. بنزین، نفت گاز و گازوئیل ما آلوده کننده بود که الان از بنزین یورو چهار استفاده می‌کنیم.
آلودگی در برخی از شهرها به شدت کاهش پیدا کرده است، از جمله در اصفهان آلودگی به شدت کاهش پیدا کرده، در تهران هم همین طور، اما در عین حال در زمینه محیط زیست مشکلات فراوانی داریم از جمله گردباد، ریزگردها و طوفان هایی که در منطقه ما می‌شود.
در عراق به خاطر خشکسالی و در خود عربستان و منطقه اردن وقتی طوفانی می‌شود شن‌ها بلند می‌شود و بخش بزرگی از ایران را فرا می‌گیرد که حل این مشکلات آسان نیست و نیاز به تلاش و فعالیت بیشتری دارد. از همگی بسیار متشکرم. از اینکه فرصت نشد همه جزییات را بیان کنم عذرخواهی می‌کنم. خیلی ممنون و متشکرم!